Önemseminin ve Güvensizliğin Dramaturjileri

Rimini Protokoll
von Florian Malzacher

In: https://kultur.beykozkundura.com. 2021.


Sahneye bir adam çıkar ve tavuklarla ilgili bazı slaytlar gösterir. Derin altlık sistemleri, yemleme ile ilgili anahtar konular, zararlı kontrolü, kesim konuları hakkında konuşur. Dinleyiciler afallamış veya eğlenmiş, üç dört tanesi ise sinirlenmiştir. Bir saatlik sunumdan sonra sıra, kümes hayvancılığı ve tiyatroda temsil hakkındaki sorulara gelir. Bununla birlikte Giessen Uygulamalı Tiyatro Çalışmaları Enstitüsü’nün prova sahnesindeki adam, oradaki herkesin tamamen farklı bir şeyler, yani gerçek bir kişi yerine gerçek bir performans, beklediğinin gerçekten de farkında mıdır? Seyirciler ise Heller Bey’in kümes hayvancılığı konusunda hakiki bir uzman olduğundan ve rol yapmadığından gerçekten de emin midir? 1997 tarihli Peter Heller spricht über Geflügelhaltung (Peter Heller Kümes Hayvancılığı hakkında Konuşuyor) eseri Rimini Protokoll tiyatrosunun prototipik kökeni olmaya adaydır. Fikir Giessen’de bir öğrenci barında, geniş bir masa etrafında, bira ve şnitzel eşliğinde ortaya çıkmıştır. Zürih’teki F+F sanat okulundan Hessen’deki bu küçük kasabaya yeni gelmiş olan Stefan Kaegi hali hazırda gerçekten kümes hayvancılığı yapan birisini beraberinde getirmiştir. Aslında, 1982 yılında Andrzej Wirth tarafından kurulmuş olan enstitüde öğrenilecek bir şeyler olup olmadığını görmek için sadece altı aylığına gelmiştir. Burası diğerlerinin yanı sıra René Pollesch, She She Pop, Showcase Beat Le Mot ve Gob Squad’ın (bazı üyelerinin) geleneksel devlet destekli tiyatroya meydan okumak veya onu baltalamak üzere ortaya çıktığı yer olmasından dolayı muhafazakar Frankfurter Allgemeine Zeitung gazetesi daha sonra burayı “Alman tiyatrosundaki en büyük şer kaynağı” olarak tanımlamıştır. Uygulamalı Tiyatro Çalışmaları Enstitüsü, tiyatro teorisini ve pratiğini birleştiren ve her şeyin ötesinde kendisini çağdaş ve deneysel tiyatro biçimlerine adayan Almanca dilindeki tek üniversite bölümüdür ve bu anlamda tek olmaya hala devam etmektedir.

Bu bağlamda Peter Heller hızlıca üretilmiş bir deney, çalışmaları aracılığıyla sürekli olarak tiyatronun rahatsız edilmesiyle muhatap olmak zorunda kalanları rahatsız etmeye yönelik tasarlanmış teatral bir oyundur. Teatral konfeksiyondur. Stefan Kaegi ve (Kaegi ile aynı yıl Giessen’e gelmiş olan) Bernd Ernst için kara kutunun bir temsil mekanizması olarak ne kadar güçlü olduğuna ve bu kutunun içine koyulan herhangi bir şeyin ne ölçüde kendiliğinden tiyatro haline geldiğine ve bunların yanı sıra kara kutunun görüntüsünün içine koyulan şey aracılığıyla nasıl değiştiğine dair bir dizi sorgulamanın ilkidir.

Peter Heller’ı, Bernd Ernst ve Stefan Kaegi tarafından sahnelenen ve safkan bir Danua cinsi köpeği ve nörotik bir ufo bilimcisini konu alan yapımlar takip etmiştir. 1999 yılında kendilerini Hygiene Heute (eski püskü Alman tiyatrosuna karşı Günümüzde Hijyen) olarak adlandırıp, Staatstheater Darmstadt’ın Cutting Edge Festivali için, ilk uzun metrajlı şovları olan Training 747’yi (747 Eğitimi) üretmişlerdir. Eser efsanevi iki uçak inişi arasında gizemli paralellikler kuran karmaşık ve şakacı bir hikayedir. Bu inişler II. Dünya Savaşı’nda Joseph Beuys’un bombardıman uçağının mecburi inişi ve amatör pilot Mathias Rust’ın Moskova’daki Kızıl Meydan yakınındaki inişidir. Bu noktada teatral konfeksiyona olan ilgileri yerini hali hazırda karmaşık teatral olaylar yaratmaya yönelik bir tutkuya bırakmıştır.

Bununla birlikte Rimini’nin kökenlerinin diğer öncülleri de vardır. Giessen’den okul arkadaşları olan Marcus Droß, Helgard Haug ve Daniel Wetzel 1995 yılından beri Ungunstraum – Alles zu seiner Zeit (Elverişsiz Mekan – Her Şey Kendi Zamanında) adı altında performanslar geliştirmişlerdir. Bu performanslar her şeyin ötesinde teatral mekanizmaların ıskartaya çıkartılmasına veya açık bir şekilde ortaya koyulmasına yaramıştır. Bunu yaparak aynı zamanda profesyonel olmayan kişileri belirli işlevlere yönelik “uzmanlar” olarak tekrar tekrar sahneye çıkartmışlardır.

Üçlü birbirleri ile o zaman Enstitüde misafir profesör olan bestekar ve yönetmen Heiner Goebbels’in sahne projesi setinde tanışmıştır. Öğrencilerin projesinin temelini Kafka’nın Çin Seddi adındaki hikaye parçası teşkil etmiştir ve böylelikle Ungunstraum’un 1. Etabı bizi Giessen’den Pekin’e doğru hayali bir yolculuğa çıkartmıştır. Grup bundan sonra o dönemdeki ilgili performans ve enstalasyonlar serisinin neredeyse tamamını etaplar (Etappen) olarak adlandırmıştır. Eserde anlaşılır bir anlatım olmadığı gibi neredeyse anlaşılır hiçbir şey yoktur. Kafka’nın metninin yerini hakiki tren bağlantıları almıştır. Oyuncular da her çeşit ses ekipmanı ve teknik ekipmanın yanı sıra üzerlerine yazılabilir ve görüntü yansıtılabilir cam levhalardan yapılmış bir enstalasyonda gözden kaybolmuştur. Performans sanatçısının özüne (aktörün kendisi hakkında hiçbir şey anlatmayacak şekilde) çok eleştirisel yaklaşılmıştır. “Bir şeyler bizi sahneye itmişti ancak sonra, sahnede olduğumuz tüm süre boyunca kendimizi gizledik.” (Haug)

Ungunstraum ismi, Çin hakkında “son derece elverişsiz mekanlara (Ungunsträume) sahip bir ülkede insan ve mal taşımanın zorluğunu” vurgulayan bir broşürden gelmiştir. Droß, Haug ve Wetzel kendi ‘elverişsiz mekanlarının’ kendileri için altyapının, diğer sanat biçimlerine kıyasla, tiyatroda biçim ve içeriği baskılar gibi göründüğü noktayı kesin olarak göstermesini istemiştir. Teknik mükemmellikten şüphe duymuşlardır. Performans sanatçısı olarak görevleri, kendileri rol yapmak yerine sahnede tamamen görünecek şekilde yerleştirilen ışık ve ses ekipmanlarını çalıştırmak ve sunmak olmuştur. Ortamlar daha özenli ve dikkatlice kuruldukça kendilerinin sahnedeki görünümleri de daha güvenilmez olmuştur. “Prova yapmak korkaklara göredir” şeklindeki yarı ironik vecizeyi izleyerek “profesyonel sanat meraklıları” olmak istemişlerdir.